چکیده

این مقاله تفاوت های بارز بین آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی را درمؤسسات آموزش عالی بررسی می کند.
با ظهور فناوری های ارتباطات و اطلاعات جدید(ICT) تعدادی، آن ها را به عنوان نسل جدیدآموزش از راه دور مد نظر قرار می دهند
وتعدادی به کاربردشان در دانشگاه به عنوان نیاز به موجودیت دانشگاه های دارای فضای باز نگاه می کنند.

دانشمندان و استادان آموزش عالی  این دو اصطلاح را به جای یکدیگر و به عنوان مترادف به کار می برند
اما در حقیقت آموزش از راه دور در اکثرسیستم های آموزش عالی به وسیله رسانه های الکترونیکی جدید ارائه نمی شود.
وبالعکس یادگیری الکترونیکی نیز در اکثر دانشگاه ها و کالج های سراسر دنیا برای اهداف آموزشی استفاده نمی شود.
آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی دربرخی موارد باهم تداخل دارند اما به هیچ عنوان یکسان نیستند.

عدم تمایز بین آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی موجب درک نادرست از نقش های  فناوری اطلاعات و ارتباطات
درآموزش عالی شده و شکاف وسیعی بین توصیف تاثیرگذاری آینده  ICT روی محیط های آموزشی  و اجرای آن ها شده است.
این مقاله فرضیه های نادرستی را که بسیاری از پیش بینی های اغراق آمیز، راجع به تاثیرگذاری آینده ICT بر آن استوار بودند را بررسی می کنند
و آن را با روشن ساختن روند آینده آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی در دانشگاه به پایان می رساند.

واژگان کلیدی: آموزش از راه دور، یادگیری الکترونیکی ، دانشگاه های آموزش ازراه دور، آموزش عالی، فناوری های ارتباطات و اطلاعات.

مقدمه

امروزه نظام های آموزش عالی سراسر دنیا با فناوری های ارتباطات واطلاعات جدید دست و پنجه نرم می کنند.
این تکنولوژی ها تاثیر ژرفی براقتصاد، مدیریت مشارکتی و تمایلات جهانی شدن دارند
و آن ها توان بالقوه شگرفی به منظور تغییر شکل طبیعت محیط های تحصیلی در هر کجا،
هم مؤسسات آموزش از راه دور و هم آموزش های مرسوم دارند. خیلی ها ICT را به عنوان نسل جدید آموزش از راه دور می دانند

(بتیز1999،2001,  کاریسون 1993،1999, نیپر 1989 , پیتر2001)پیش از این، سورن نیپر(1989)
درتجزیه وتحلیل کلاسیک خود سه نسل ازآموزش از راه دوررا معرفی کرد:

اولین نسل، آموزش مکاتبه ای، دومین نسل آموزش چند رسانه ای شامل
تلفیق کاربرد چاپ با رسانه پخش، کاست ها و بعضی کامپیوترها وسومین نسل به وسیله تکنولوژی های ارتباطات تعاملی جدید معرفی شده است.
بسیاری ازسیاستگذاران، دانشمندان و استادان در آموزش عالی،
واژه آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی را به عنوان مترادف به جای یکدیگر بکار می برند. بر این نکته تاکید دارند
که مرزهای بین آموزش از راه دور  وآموزش مرسوم(حضوری) پیوسته مبهم می باشند
(AFT2000،2001 ;آرنولد 1999;  ایوان و نیشن2000 ;رایان2002 ;سلینگر و پییرسون1999 ;توییگ2001 ).
یک گزارش جامع که توسط مقامات آموزش وبرنامه ریزی فناوری درایالات متحده آمریکا منتشر شده است
و به وضوح بیان می کند که اصطلاحات یادگیری از راه دور، آموزش  ازراه دور،  ویادگیری آنلاین کم وبیش به جای یکدیگر بکارمی روند(توییگ2001 ،4).

مهم آن است که اشاره شود که اشکال مختلف یادگیری ازطریقICT درادبیات مربوطه حداقل به وسیله واژه های مختلف تعریف شده اند از قبیل:
یادگیری مبتنی بروب، ارتباطات کامپیوتر محوری، محیط های مخابراتی، یادگیری الکترونیکی، کلاس های مجازی، آموزش آنلاین،
دانشگاه های اینترنتی، ارتباطات الکترونیکی، محیط های یادگیری اینترنتی، ارتباطات تعاملی کامپیوتری پیش برنده، یادگیری پراکنده وآموزش جانبی.

دراین مقاله همه اشکال یادگیری ازطریق ICTبه عنوان یادگیری الکترونیکی ارائه می شوند.
بعضی پژوهشگران حتی افراط وتفریط می کنند و ادعا دارند
که تکنولوژی های جدید نیاز به موجودیت دانشگاه های دارای پردیس است.

به طورمثال

آرنولد(1999) ادعا می کنند که تکنولوژی های اطلاعات جدید، محیط های یادگیری علمی مناسبی
درجامعه دانش ایجاد می کنند به این صورت که آن یک گام بسیار کوچک است
که تحصیلات از راه دور جای تحصیلات حضوری را درآینده خواهدگرفت.

درمقدمه کتاب دانشگاه مجازی ، محیط های آموزشی آینده، یک چشم اندازی از کاربرد ICT
در دانشگاه های اروپایی فراهم می کند. “هنک ون دی مولن” بیان میکندکه دریک شبکه اجتماعی دانشگاهها مجبورخواهند بود
که به تکنولوژی های ارتباطات واطلاعات ICT بپردازند نه فقط برای تحقیق بلکه همچنین برای آموزش.

تعدادی حتی فکرمی کنندکه دانشگاه های به عنوان مؤسسات آموزشی به طورکل مجازی خواهندشد.( ون دی مولن،2001 ،vii)

به هرجهت آموزش ازراه دور در اکثر مؤسسات آموزش عالی ازطریق رسانه الکتریکی ارائه نمی شود
و بالعکس یادگیری الکترونیکی نیز دراکثر دانشگاه ها وکالج های سراسر دنیا با اهداف آموزشی به کار نمی رود
(بتیز2001;کالیزو مونن2001 ;گیوری روزنبلیت2001a،b،2002;هارلی .ات .ال.2002 ;سامیکه و دیویز1997 ;ون. در. وند.2002)

آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی دربعضی موارد با یکدیگر تطابق دارنداما نه از طریق وسایل یکسان.
بطورمثال براساس بررسی اخیر درایالات متحده آمریکا بیش از 85 درصد از دانش آموزان در مؤسسات متوسطه
اشکال مختلفی از یادگیری الکترونیکی را بکارمی برند. اما فقط 7/6 درصد از دانش آموزان کارشناسی ارشد از بعضی دوره های آموزش از راه دور استفاده می کنند
و فقط 2/2 درصد از آنها تمام برنامه تحصیلی شان را از طریق آموزش از راه دور می گذراند.(واحد آموزش ایالات متحده 2002)

فقدان تمایز بین یادگیری الکترونیکی وآموزش از راه دور موجب درک نادرست نقش های ICT درآموزش عالی شده
و شکاف وسیعی بین توصیف تاثیرگذاری آینده ICT روی محیط های آموزشی و اجرای واقعی شان شده است.
این مقاله روی تفاوت های مشخص بین آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی درآموزش عالی
به وسیله مقایسه بعضی از ویژگی های اصلی شان بحث می کند.
بررسی دلایلی که چرا علی رغم مزیت هایی که یادگیری الکترونیکی برای اهداف آموزش ازراه دور فراهم می کند
بیشترآموزش ازراه دور درسطح دانشگاه ها درسراسر جهان هنوز به وسیله رسانه بسیارسنتی چاپی و انتشاراتی فراهم می شود.

مقاله پیش فرض های نادرستی راکه بسیاری پیش بینی های اغراق آمیز راجع به تاثیرآینده ICT
برآن استوار بوده را تجزیه وتحلیل می کند وآن را با روشن ساختن روند آینده آموزش از راه دور ویادگیری الکترونیکی در دانشگاه به پایان می رساند.

سه تفاوت مشخص وبارز آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی درسطح دانشگاه :

آموزش از راه دور درسطح دانشگاه ازنیمه اول قرن نوزدهم وجود داشته است(بل و تایت1993)

آموزش از راه دور در برابر دانشگاه دارای پردیس اتخاذ شده آن به جای جمع کردن یادگیرندگان ازمکان های پراکنده دریک جا،
به یادگیرندگانی توجه می کندکه درجاهای مختلف زندگی می کنند ودوست دارند تحصیل کنند.(گیوری روزنبلیت 1999)

از سوی دیگر یادگیری الکترونیکی یک پدیده کمابیش جدید می باشد
که مستقیماً به وسایل ارتباطی الکترونیکی به منظور تحقق مقاصد آموزش متفاوت مربوط می باشد
که ممکن است این مقاصد شامل انجام یک عملیات جمع وتفریق در یک کلاس درس عادی در سطح پایین تر باشد
یا جلسات حضوری به طور کامل با جلسه های مجازی آنلاین جایگزین شود.

در ادامه سه تفاوت اساسی میان آموزش از راه دور و  یادگیری الکترونیکی در ارتباط با عوامل زیر بررسی می شود:

1ـ دوری و نزدیکی بین یادگیرنده و یاددهنده در فرایند یادگیری

2ـ جمعیت قشر مورد نظر

3ـرعایت صرفه جویی در هزینه

دوری ونزدیکی بین یادگیرنده و یاددهنده در فرایند یادگیری

آموزش از راه دور به معنای صرف ، بیانگر جدایی فیزیکی میان یادگیرنده و یاددهنده
در مراحل مشخص از آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی از سطح کودکستان تا مراحل  آموزش عالی می باشد .

هالمبرگ یکی از محققان پیشتاز در زمینه آموزش از راه دور ، آموزش از راه دور را به عنوان یک نوع ارتباط غیر همجوار تعریف می کند
و این بدین معنی است که یادگیرنده و یاددهنده هم از حیث مکان و هم از حیث زمان از هم جدا می باشد .

طبق گفته هالمبرگ اصطلاح  آموزش از راه دور ،اشکال مختلف یادگیری را در همه سطوح
که یادگیرندگان تحت نظارت آنی و پیوسته  یاددهندگان و در اتاق سخنرانی  یا مکان های  یکسان نیستند را پوشش می دهد (هالمبرگ 1989 ،3 )

اما صرفاً  آموزش همجوار  یا آموزش از راه دور ، هیچ گاه  به صورت مطلق یافت نمی شوند .

بسیاری از تهیه کنندگان آموزش از راه دور ، جلسات آموزش حضوری ، دوره های تابستانی حضوری و جلسات آزمایشگاهی
برای یادگیرندگان فراهم می کنند. همانطور که دانشگاه های موسوم نیز  از جلسات آموزش انفرادی به وسیله معلمان خصوصی و رسانه های مختلف استفاده می کنند.
ظهور تکنولوژی های ارتباطات تعاملی ، ارتباط هم زمان بین  یاددهنده  و یادگیرنده و یادگیرنده ها را با هم امکان پذیر می سازد .

دانیل (1990) اظهار می دارد :

اصطلاح آموزش از راه دور شامل همه اشکال  آموزش می شود که در آنها کلاس درس وجود ندارد .
آموزش از راه دور بیشتر شامل تکلیف در خانه و هر چند وقت حضور در کلاس درس می باشد، در حالی که نظام آموزشی مرسوم بیشتر شامل
حضور در کلاس و گاهی تکلیف در خانه می باشد. در نظام آموزشی مرسوم معلم وظیفه تدریس را بر عهده دارد
امّا در آموزش از راه دور  مؤسسه آموزشی این نقش را ایفا می کند.

کیگان (1986) جدایی تقریباً همیشگی یاددهنده و یادگیرنده در سراسر مدت زمان فرایند یادگیری
را علاوه بر حضور نداشتن تقریباً همیشگی  یادگیرندگان  به صورت گروهی،
در طول فرایند یادگیری را بعنوان دو مشخصه اصلی  آموزش از راه دور تعریف می کند.

به عبارت دیگر در آموزش از راه دور  یادگیرندگان معمولاً به صورت انفرادی آموزش می بینند نه گروهی.
از لحاظ فیزیکی از یاددهنده و دیگر یادگیرندگان جدا هستند. دربعضی موارد گروه هایی از  یادگیرندگان از طریق معلم ازراه دور  آموزش می بینند.

که این عمل در چارچوب کنفرانس های از راه دور و از طریق رسانه های پخش الکترونیکی انجام می شود.

اگر چه  ICT،امکان فراهم ساختن  آموزش از راه دور را تسهیل می کند
و خیلی ها آن را به عنوان فناوری آموزش از راه دور می شناسند.(ارنولد1999;گریستون و اندرسون2000،پیترز2001 ).
مسافت یاددهنده فاصله مکانی، یک مشخصه تعریف شده از یادگیری الکترونیکی نمی باشد.
رسانه های الکترونیکی، در زمینه آموزش از راه دور و بر خلاف قابلیت های متعدّدی که دارند به صورت خیلی محدود به کار می روند .
اصولاً تکنولوژی های جدید بسیار پیچیده تر از رسانه آموزش از راه دور گذشته هستند
و انها  امکاناتی را برای طراحی محیط های تحصیلی  جدید فراهم می کنند.
که سابق بر این برای  یادگیرندگان چه با فضای آموزشی و چه بدون فضای آموزشی عملی نبود.

ICT  جدید، به شدّت توان انتقال متون و مباحث مختلف درسی را به  یادگیرندگان دور دست افزایش می دهد.
هیچ یک از کاربردهای ICT  ،اشاره به جدایی فیزیکی  یادگیرنده از یاددهنده در مراحل فرایند یادگیری را ندارند.

بسیاری از ویژگیهای ICT می تواند به طور موثری در پر بارتر کردن کنفرانس ها، سمینارها و جلسات آموزش حضوری سهیم باشد.
(کانیلز و مونن 2001 ; فیترمن 1998 ;گیوری روزنبلیت2002 ;هارازیم. ات. ال. 1995 ; هارلی .ات. ال.2002;لیتلتون
و لایت 1999 ;رابینسون و گیورنسی 1999 ;اسکات. ات. ال.2002; سامکه و دیویز 1997; ون. در. وند. 2002)

فناوری جدید می تواند به طرز مؤثری در بازاریابی اطلاعات از گستره های  مختلف به کار برده شود .
که این گستره ها شامل: نشریه های ادواری ، کتاب ها ، روز نامه ها و همچنین دیگر منابع اطلاعاتی، شبیه سازی
و ارائه کردن بوسیله رسانه های چند منظوره، بر قراری ارتباط با استاد درون کلاس درس ،
برقراری ارتباط  میان  یادگیرندگان وانجام تمرینات واجرای امتحانات  به صورت یک نمونه از امتحان ،
خواندن تابلوهای اعلانات ، اداره کلاس و غیره می باشد.

علاوه بر این ،ICT بر دیگر فعالیت های مهم دانشگاهی  تاثیر شگرفی دارد که این فعالیت ها شامل:
مدیریت کتابخانه ها ، نام نویسی و مراحل امانت گرفتن کتاب ، توسعه دادن انجمن های تحقیقاتی وچاپ نشریه های آموزشی می باشد.
کاربرد فناوری در زمینه های مذکور هیچ وجه اشتراکی با نقش های سنتی  آموزش از راه دور ندارد.

در اوایل سال 2000 آکادمی های ملی ایالات متحده آمریکا ، اقدام به اجرای یک نوع تحقیق
در باب نقش فناوری  های اطلاعاتی بر روی آینده دانشگاه های تحقیقاتی داخلی خود کردند(انجمن تحقیقات ملی 2002).

مجریان این پروژه شامل:

افراد ممتاز در صحنه صنعت ، متصدیان  آموزش عالی و کارشناسان مجرب در زمینه های فناوری اطلاعاتی،
تحقیقاتی دانشگاهی و سیاستگذاری عمومی بودند.

این گروه اجرا کننده قصد انجام آزمایش هایی بر روی  نقش فناوری جدید اطلاعاتی بر روی فعالیت های  آموزشی ،
تحقیقاتی ، خدماتی و همچنین کمک به ارتقای سطح تحقیقاتی ، مدیریتی و سازماندهی  دانشگاهی
و مؤسسات آموزش عالی  وسیع تر را داشتند. آنها به این نتیجه رسیدند
که تأثیر فناوری های اطلاعات بر روی دانشگاه پژوهشی احتمالاً عمیق، سریع و ناپیوسته خواهد بود.

فناوری های جدید آموزشی نه تنها بر روی فعالیت های علمی دانشگاه ما(یادگیری،آموزش ،تحقیق) تأثیرگذار خواهند بود
بلکه باعث تغییرات شگرفی در اداره امور سازمانی، مالی، مدیریتی نیز خواهندشد.
با وجود این آن ها بر نقش محیط دانشگاه به عنوان فضایی  برای اجتماع دانشمندان و به عنوان یک مکان فرهنگی تأکید داشتند.

به عبارت دیگر تاثیر فناوری های جدید دانشگاه بر عملکرد و تولید و همچنین تغییرشکل دانش درآینده افزایش خواهدیافت
اما بیشتر کاربرد این فناوری درچارچوب دانشگاه های بافضای باز  رخ خواهد داد نه در محیط های مجازی یا ازراه دور.

مراجعه کنندگان مورد نظر:

دومین مشخصه متمایز آموزش از راه دور، توجه به نیازهای متقاضیان خاص می باشد
که به دلایل مختلفی نمی توانند درجلسات حضوری شرکت کنند.

از زمان های باستان تا کنون مثال های مختلفی از مکاتبات نامه های مختلف با هدف و کسب علم وجود داشته است.
مانند مکاتبه بین افلاطون و شاگردان آن ها و نامه های مشورتی که برای انجمن های مسیحی فرستاد.

از قرن نوزدهم، مؤسسات مکاتبه ای، دانشگاه های آموزش از راه دور و فراگیر،
افق های جدید را برای متقاضیان آموزش از راه دور گشوده است.

بدین وسیله می توانیم بگوییم که مؤسسات  آموزش از راه دور
ویژگی رها سازی و رسالت رفع موانع را بر عهده دارند. (ماریسون 1992)

بحث زمان، فضا، سطح پیش نیاز آموزش، جایگاه اجتماعی، محدودیت های حرفه ای و خانوادگی موانعی بودند
که مؤسسات از طریق آموزش از راه دور وظیفه از میان برداشتن آنها را بر عهده داشتند .

متقاضیان مورد نظر از طریق آموزش از راه دور در سطحی بالاتر از سطح متوسطه،
مشغول به  تحصیل شدند وبه عنوان دانش آموزان خاص و متمایز
و معمولاً مسن تر از گروه سنی دانشگاهی مرسوم مطرح می شدند.

پروفسور نایفک ازدانشگاه اندروز ،قدیمی ترین دانشگاه کشور اسکاتلند،
این موضوع را مطرح کرد که بانوان نیز حق تحصیل در نظام آموزش عالی را دارند .
وی بین سالهای1930ـ1877نوعی مدرک در رشته های هنری برای بانوان ساکن در یک صد مرکز مختلف در سراسر جهان طراحی کرد.
نظام آموزش از راه دور برای یادگیرندگانی ابداع گردید
که به علت وجود موانعی قادر به حضور در محیط  های تحصیلی مرسوم نبودند.(بل و تایت 1993)

موانعی که  آموزش از راه دور می تواند بر آن فائق آید عبارتند از:

دارا نبودن صلاحیت برای ورود به دانشگاه، محدودیت های جسمی، جغرافیایی،
حرفه ایی و خانوادگی یا افرادی که مجبورند به دلایلی در فضای محصور ساکن باشند (زندان یا بیمارستان).

بطور قابل توجهی، حتی امروزه میلیون ها نفر از افرادی که از اینترنت به منظور آموزش از راه دور استفاده می کنند
با همان موانعی دست و پنجه نرم می کنند که  یادگیرندگان سنتی این نظام«آموزش ازراه دور» با آن روبرو بودند.

دریک بررسی جامع که بوسیله بخش آموزشU.Sدرنوامبر2002 روی شرح حال شرکت کنندگان درآموزش از راه دور2000- 1999 نشان داد
که یادگیرندگانی که برنامه های آموزش از راه دور را انتخاب کردند، افرادی بودندکه بامسئولیتهای خانوادگی ومحدودیت زمان مواجه بودند.
آنها بیشتر در مدارس پاره وقت نام نویسی و به صورت تمام وقت کار می کردند.(واحد آموزش ایالات متحده 2002 ،iii-iv )

این بررسی روی همه یادگیرندگان در حال تحصیل یا فارغ التحصیلان دوره کارشناسی
که در مؤسسات آموزش متوسطه در سال تحصیلی 2000-1999ثبت نام کرده بودند را شامل می شد.

برخلاف  آموزش از راه دور، یادگیری الکترونیکی بوسیله یادگیرندگان همه سطوح آموزشی ازکودکستان تا مقطع دکترا به کارمی رود.
یادگیری الکترونیکی فواید جالب توجهی برای یادگیرندگان همه سنین وبا نیازها وعلایق متفاوت دارد.
یادگیرندگان کم سن و سال تر از بازیهای چندرسانه ای و فعالیتهای سرگرم کننده دربدست آوردن مهارت های سواد پایه لذت می برند،
یادگیرندگان مسن تر از منابع اطلاعاتی بی پایان برای انجام تکلیف خانه،
آماده سازی برای امتحانات و همچنین میلیون ها نفر از ایمیل، چت و نمونه های دیگر
ارتباطات از راه دور را برای زندگی کاری واجتماعی شان استفاده می برند.

یادگیری الکترونیکی به هیچ عنوان مختص یادگیرندگانی که از آموزش از راه دور استفاده می کنند، نیست.
همانطور که قبلا ذکر شد، یادگیری الکترونیکی به طور گسترده ای بوسیله یادگیرندگان دانشگاه ها در چارچوب فعالیت های کلاسی،
آزمایشگاه ها و همچنین انجام تکالیف دانشگاهی وپروژه ها مورد استفاده قرار می گیرد.